नेपाल सरकारले २२ फागुन २०७३ को मन्त्रीपरिषद्को निर्णय अनुसार साविकका ऋषिदह, ठाँटी, कुस्कोट, विन्धेवासनी, शोडषा, नन्देगडा र हात्तिकोट गाविस समेटी सुन्दरभूमि १५/२० क्षेत्र हाल मेल्लेख गाउँपालिका हुन पुगेको छ । १५/२० क्षेत्र राणाशासन कालमा हालको डोटी जिल्ला गौडामा अड्डा स्थापनागरी अछामबाट कुत र सिरतो (वालि वा कर) उठाउन विभिन्न क्षेत्रबाट सजिलो होस् भनेर कोटा तोकिएको थियो । हाम्रो क्षेत्रबाट १५/२० तिरो तिर्नुपर्ने भएकोले यस क्षेत्रलाई १५/२० भनिएको हो । मेल्लेख भन्ने शब्द यहाँ पूरै डाँडाभरी मेलैमेलका रुखहरु भएकाले यसलाई मेलरुख भन्ने गरिन्थ्यो । मेलरुखको अपभ्रम्स भएर यस ठाउँको नाम मेल्लेख भएको भनाई रहेको छ । नेपालको एकीकरण अघि शाहवंशीय शासकहरु मध्येका विम्कोटे राजाको शासन व्यवस्था यस क्षेत्रमा रहेको थियो ।

यस मेल्लेख गाउँपालिकामा ८ वटा वडा रहेका छन् जिल्लाको सदरमुकाम मंगलसेनबाट गाउँपालिकाको केन्द्र बिन्देवासिनी ९ कोष टाढा उत्तरमा अवस्थित छ । यस गाउँपालिकाकोपूर्वमा रामारोशन गाउँपालिका, पश्चिममा साँफेवगर नगरपालिका, दक्षिणमा बान्नीगढी जयगढ गाउँपालिका र उत्तरमा वाजुरा जिल्ला यसका भौगोलिक सीमानाहरु हुन् ।

हाल मेल्लेख गाउँपालिकाको कार्यालय रहेको स्थान समुन्द्री सतहदेखि १६९८ मिटरको उचाइमा रहेको छ । अक्षांस २९̊१५ु१९.५ुु उत्तरी अक्षांसदेखि पूर्वी देशान्तर ८१̊ १७ु११.११ू रहेको छ भने २०६८ सालको जनगणना अनुसार २४,६७० जनसंख्या रहेको छ ।४,३६० घरधुरी र ५.४ घरपरिवारको औषत जनघनत्वको आकार रहेको छ । यस गाउँपालिकको क्षेत्रफल १३४.७८ वर्ग कि.मी. रहेको छ । यस गाउँपालिकामा ८ वटै वडामा सडकका ट्रयाक खोलिएका छन् भने १ नंं. वडा कार्यालयमा हालसम्म सडकले छुन नसकेकोअवस्था छ ।

शिक्षा तर्फ स्नातक तह सम्मको क्याम्पस १, १ प्राविधिक शिक्षा लगायत (हाल स्वीकृत) गरी जम्मा ९ वटा मावि समेत ४३ वटा विद्यालयहरु, ३४ वटा बालविकास केन्द्र र ३ वटा सामुदायिक सिकाइ केन्द्र यस क्षेत्रमा रहेका छन् ।
स्वास्थ्य तर्फमेल्लेख गाउँपालिकाको स्वास्थ्य क्षेत्रमा ७ वटा स्वास्थ्य चौकी र २ नं. वडामा सामुदायिक स्वास्थ्य इकाई रहेको छ । २१ वटा गाउँघर क्लिनिक र खोप क्लिनिक २२ वटा रहेका छन् ।

कृषि तर्फ मेल्लेखका जनताहरुको मुख्य आय स्रोत कृषि पेशा हो । यहाँको मुख्य वाली मकै, गहुँ, जौ, कोदो, धान, भटमास, आलु भएतापनि खाद्यान्नको अभाव हुने क्षेत्रमा मेल्लेख गाउँपालिका पनि हो ।

पशु तर्फ मेल्लेख गाउँपालिका पशुपालनको अत्यन्तै सम्भावना भएको क्षेत्र हो । यहाँका कृषकहरुको आम्दानीको मुख्य श्रोत पशुपालनरहेको छ । यस गाउँपालिकामा पशु शाखाको तथ्याङ्क अनुसार १६ हजार बाख्रा, ३०० भेडा, १०३८४ गाईगोरु, ८५५० राँगाभैसी जस मध्ये दुधदिने गाई र भैसीको संख्या २०२५ सम्म रहेको छ ।

यस गाउँपालिकाका केही वडामा घना तथा बाक्लो जंगल यस क्षेत्रको विशेषता हो । बाक्लो जंगल भए तापनि कुकाठको बाहुल्यता अहिले पनि विद्यमान छ । खासगरी १२०० मिटर भन्दा माथिल्लो भागमा हावापानी (न्यानो समशितोष्ण हावापानी) रहेको छ । (१२००-३३०० मिटर) सम्मको उचाइमा हावापानीको विविधता पाइन्छ ।

मेल्लेख गाउँपालिकाका पर्यटकीय क्षेत्रहरुमा ऋषिदह र शोडषाको संगम स्थल ‘ऋषिदह ताल’ छोटी मालिका (नदाई) शोडषाको गंगा जमुना र डाँफे ताल विन्देवासिनीको सिजापति महाराजाले चिठेको देवल र नन्देगडाको चुलिकोट यस क्षेत्रका पर्यटक आकर्षण गर्ने रमणीय स्थल रहेका छन् । यस क्षेत्रको संस्कृति तर्फ पुतला खेल,न्याउले खेल, भुवा नाच, हुड्के नाच, होली यहाँका मुख्य संस्कृतिक विशेषता रहेका छन् । मेल्लेख गाउँपालिकामा १ ईलाका हुलाक र ६ वटा वडामा अतिरिक्त हुलाकको व्यवस्था रहेको छ ।